Integriteit van openbaar bestuur / Bestuurlijke integriteit
Sinds de wijziging in de Gemeentewet en de Provinciewet in januari 2016 hebben commissarissen van de Koning als rijkstaak ook “het adviseren en bemiddelen bij verstoorde bestuurlijke verhoudingen in een gemeente en wanneer de bestuurlijke integriteit van een gemeente in het geding is.”
Volgens de officiële toelichting op de wet worden hiermee geen nieuwe bevoegdheden of verantwoordelijkheden geïntroduceerd, maar is dit een voorbeeld van aansluiting van de wet bij de bestaande praktijk. Het was namelijk al zo dat commissarissen, in geval van wezenlijke bestuurlijke problemen of geschillen in gemeenten, konden bemiddelen of adviseren om een voor betrokkenen goede uitkomst te faciliteren. In de toelichting stelt de wet, dat er een rol kan zijn voor de commissaris “als bij een integriteitskwestie wethouders of raadsleden betrokken zijn. Het lokale politieke krachtenveld kan er dan aan in de weg staan dat de burgemeester onbelemmerd optreedt. In dit soort gevallen kan bemoeienis van de commissaris uitkomst bieden.”
Daarnaast spreek ik met burgemeesters over het belang om het onderwerp integer openbaar bestuur regelmatig aan de orde te stellen in het gemeentebestuur, de raad en de ambtelijke organisatie. Burgemeesters hebben veel aandacht voor dit onderwerp, is mijn indruk. Vooral in kleinere gemeenten blijkt dat cliëntelisme, zoals het buiten de politieke en bestuurlijke gremia om regelen van zaken met de overheid, steeds op de loer ligt. Het aan zich binden en verplichten van mensen in ruil voor gunsten is van alle tijden en van alle plaatsen. Daarom is het goed als integriteit in alle gemeenten een terugkerend onderwerp van gesprek is.
Aangezien burgemeesters en wethouders over hun handelen verantwoording verschuldigd blijven aan de gemeenteraad en niet aan de commissaris, blijft de rol van de commissaris er een van adviseren en bemiddelen. In de praktijk betekent deze rol veelal dat een burgemeester contact kan hebben met de commissaris over de aanpak van een (dreigend) integriteitsvraagstuk.
Op provinciaal niveau ligt dit niet anders. Ik span me in om integer openbaar bestuur regelmatig op de agenda te krijgen. Met Provinciale Staten is het afgelopen jaar een gesprek over potentiële integriteitsrisico’s gehouden. Daarnaast is in het najaar van 2017 een werkgroep van start gegaan met als opdracht het huidige integriteitsbeleid door te lichten en eventueel van verbeteringen te voorzien. Dit voor zowel Gedeputeerde Staten, Provinciale Staten als voor de ambtelijke organisatie.
Screening van bestuurders
Een integriteitsscreening van kandidaat-wethouders en -gedeputeerden is in onze provincie vrijwel overal een vaste gewoonte geworden. Zo’n screening is belangrijk, omdat ten eerste met het overleggen van een VOG duidelijk wordt dat geen sprake is van strafbare feiten. Daarnaast wordt vaak een bureau ingeschakeld om een kandidaat uitgebreid te screenen. Bekeken wordt of er belemmeringen zijn voor een benoeming, bijvoorbeeld door een samenloop van financiële belangen, en of die belemmeringen kunnen worden weggenomen. Minstens zo belangrijk is dat een kandidaat-bestuurder zich in een screening bewust kan worden van mogelijke integriteitsrisico’s. Mede omdat zich in 2017 in Nederland een aantal situaties heeft voorgedaan, heeft de minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK) inmiddels een voorstel aan de Kamer gedaan ter verbetering van de screening van bestuurders. Een screening zal waarschijnlijk verplicht worden, evenals het overleggen van een Verklaring Omtrent het Gedrag (VOG). Ik ondersteun de aanpak van de minister en zal met mijn collega-commissarissen een bijdrage leveren een aan verbeterde en praktisch toepasbare screening. De uitdaging daarbij zal zijn een passend instrumentarium te vinden.
